عوامل موثر در افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه

سنگ های کلیه چرا به وجود می آید؟

 چرا بعضی از افراد نسبت به سایرین بیشتر در معرض ابتلا به سنگ های کلیه و مجاری ادرار قرار می گیرند؟

 چه عواملی در افزایش ریسک تشکیل سنگ های کلیه و مجاری ادرار موثرند؟

اگر می‌خواهید علل مسبب تشکیل سنگ کلیه و مجاری ادرار را بدانید؛ توصیه می کنیم تا ادامه این مقاله همراه دکتر عاملی باشید.

مقدمه:

سنگهای کلیه و مجاری ادراری یکی از علل شایع درد های شدید و گاه ناتوان کننده شکمی است که می‌تواند هر دو جنس را در هر سنی درگیر کند. گفته می شود حتی افرادی که از نظر عمومی سلامت خوبی دارند هم ممکن  است به دفعات تشکیل سنگ های کلیه و مجاری ادرار  را تجربه  کنند. افرادی که از داروهای ویژه استفاده میکنند افرادی که در طول روز کم آب می نوشند افرادی که رژیم های غذایی پر از گوشت‌های قرمز ،غذاهای کنسروی، فست‌فودها و مواد آغشته به نمکهای سدیم مصرف میکنند؛ بیش از دیگران دچار سنگ کلیه میشوند. با ما در ادامه این مقاله همراه باشید تا شما را با عوامل موثر در افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه آشنا کنیم.

نگاهی به آمار :

طبق مطالعات گسترده و معتبری که  در ایالات متحده آمریکا انجام شده است؛شیوع  سنگهای کلیه در بین مردان ۱۰.۶ درصد و در بین زنان آن جامعه  ۷.۱  درصد بوده است .

گفته می شود که با افزایش سن بر احتمال تشکیل سنگ های کلیه و مجاری ادرار هم افزوده می شود. چنانچه در خیلی از مقالات و نوشته ها ممکن است مشاهده بکنیم که بیان می کنند که مردان میانسال شایعترین گروهی هستند که دچار سنگ های کلیه و مجاری ادرار خواهند شد.

در کشور ما نیز ابتلا به سنگ کلیه حدود ۸ تا ۱۰ درصد همه افراد جامعه را شامل خواهد شد. گزارش ها حاکی از آن هستند که هر ساله حدود ۱۰۰ هزار نفر ایرانی (از هر دو جنس و از هر گروه سنی)، دچار سنگ های کلیه و مجاری ادرار خواهند شد.

کشور ما روی کمربند تشکیل سنگ کلیه قرار دارد لذا در این مقاله تصمیم گرفتیم که شما را با عواملی که باعث ایجاد سنگ کلیه و مجاری ادرار می‌شود آشنا کنیم.

چه عواملی باعث تشکیل سنگ های کلیه میشوند؟

عوامل زیادی وجود دارد که باعث میشود سنگ های کلیه و مجاری ادرار در  بدن انسان تشکیل بشود در ادامه مروری بر علل شایع خواهیم داشت:

علت اول)- ادرار کم حجم و ادرار غلیظ:

پایین بودن حجم ادرار و افزایش غلظت آن یکی از علت های اصلی است که تشکیل سنگ های کلیه را موجب می شود.

علت حجم پایین ادرار چیست بستگی به شرایط فرد دارد مثلا افرادی که دچار کمبود آب بدن یا دهیدراتاسیون می‌شوند و یا با تعریق ویا اسهال مایعات بدن را از دست می‌دهند بیش از دیگران در ریسک تشکیل سنگ کلیه قرار می‌گیرند.

 افرادی که به علت ورزش و فعالیت های بدنی شدید دچار تعریق زیاد در آب و هوای گرم می شوند و مایعات کم مصرف می‌کنند.این گروهها دچار حجم ادرار کم و غلیظ می شوند.

ادرار کم حجم ادراری است که تیره رنگ می باشد مثلا اگر شما فردی هستید که سابقه کار در هوای گرم داشته باشید (که دچار تعریق فراوان بشوید)، حتما متوجه شده اید  که اگر آب کافی مصرف نکرده باشید، در انتهای روز حجم ادرارتان کم بوده و ظاهر ادرارتان پررنگ خواهد بود. این شرایط اگر مزمن شود و شما در طول روز آب از دست رفته به علت تعریق را با نوشیدن مقدار مایعات کافی جبران نکرده باشید، شرایط مناسب و مساعدی برای تشکیل سنگ کلیه ایجاد می شود.ادرار غلیظ به عنوان عامل مهم مسبب تشکیل سنگ کلیه محسوب می‌شود. منظورمان این است که مقدار مایعات تشکیل دهنده ادرار به قدری کم است که املاح و نمک‌های ادراری در ادرار تشکیل شده، حل نمی‌شوند و به  حالت کریستال  در کلیه‌ها می‌مانند و تجمع‌شان ریسک تشکیل سنگ‌های ادراری را افزایش می‌دهد. در مقابل اگر مایعات فراوان در طول روز مصرف بشود املاح موجود در کلیه در ادراری که حجم زیادی دارد حل می‌شود و کریستال‌های نمک رسوب کرده در کلیه از بین می‌رود و بدین ترتیب ریسک تشکیل سنگ کلیه کم خواهد شد.

توصیه می‌شود که اگر می‌خواهید است که از کفایت  میزان آب بدن تان اطمینان حاصل کنید حتماً دقت داشته باشید که علاوه بر دفعات دفع ادرار به رنگ ادرارتان نیز توجه کنید که روشن و شفاف باشد.

گفته می‌شود افراد بالغ با جثه و وزن متوسط که سابقه‌ای تشکیل سنگ کلیه دارد باید به قدری در طول روز مایعات مصرف کرده باشند که حجم ادرار شان در شبانه روز به حدود دو نیم لیتر برسد. برای اینکه به این میزان از حجم ادرار دست پیدا بکنید باید در طول روز حدود سه لیتر آب نوشیده باشید.

آب اصلی‌ترین مایعی است که توصیه می‌شود برای کافی نگه داشتن ادرار و افزایش حجم ادرار مصرف کنید ولی می‌شود از نوشیدنی‌های سالم دیگر نیز در طول روز بهره برد.

علت دوم)- رژیم های غذایی مستعدکننده تشکیل سنگ کلیه:

یکی از مواردی که تاثیراتش در تشکیل سنگ‌های کلیه و مجاری ادرار ثابت شده است رژیم‌های غذایی می‌باشد .

گفته می‌شود که بالا بودن املاح کلسیم در ادرار یکی از علل شایع تشکیل سنگ‌های کلیه از نوع کلسیمی می‌باشد. بالا بودن میزان کلسیم در ادرار به علت میزان دریافتی خوراکی روزانه نخواهد بود وعموما به دنبال اشتباه و اختلالی در کنترل و مدیریت کلسیم دریافتی در بدن ایجاد می‌شود.

 پس به همین دلیل است که پزشکان، کاهش میزان مصرف کلسیم در رژیم غذایی را عموما توصیه نمی‌کنند.

حتی مطالعات ثابت کرده است که کم کردن کلسیم دریافتی در رژیم غذایی برای سلامت سیستم عضلانی اسکلتی بدن مضر است و می‌تواند ریسک تشکیل سنگ کلیه را نیز افزایش بدهد.

 با وجود این که پزشکان متخصص به بیماران خود کاهش کلسیم دریافتی در مواد غذایی را توصیه نمی‌کنند ولی مصرف کلسیم نیز نباید بیش از حد باشد.

معمولا پزشکان برای اینکه کلسیم ادرار را کم بکنند توصیه می‌کنند که از دریافت نمک‌های حاوی سدیم در رژیم غذایی کم بکنید وقتی که میزان دریافت نمک‌های سدیم کم بشود، دفع کلسیم از طریق ادرار نیز کاهش پیدا می‌کند. 

برای درک بهتر این مطلب به توضیح زیر دقت کنید :

ثابت شده است که دریافت نمک های حاوی سدیم در رژیم غذایی هر چه بیشتر باشد تشکیل سنگ های کلیه از نوع کلسیمی نیز بیشتر است. هرچه ما نمک سدیم بیشتری مصرف می‌کنیم میزان سدیمی که به ادرار منتقل می‌شود افزایش پیدا می‌کند. هر چه سدیم ادرار بیشتر باشد باز جذب  کلسیم در ادرار (منتقل شدن کلسیم از ادرار تشکیل شده به خون) کم می‌شود و بدین ترتیب میزان کلسیم در ادرار بالا رفته و بر ریسک تشکیل سنگ‌های کلسیمی در کلیه افزوده می‌شود. پس مشاهده می‌کنید که به جای اینکه مصرف کلسیم را کاهش بدهید، با کاهش مصرف نمک‌های سدیم در غذاهای روزانه خود می‌توانید احتمال تشکیل سنگ‌های کلیه از نوع کلسیمی را به میزان بسیار قابل توجهی کم کنید.

از طرف دیگر اگزالات ترکیبی است که متداول‌ترین نوع سنگ‌های کلیه را تشکیل می‌دهد. مصرف بیش از حد غذاهایی که از اگزالات سرشار هستند با افزایش احتمال تشکیل سنگ‌های اگزالات کلیه همراه هستند.

رژیم‌های غذایی که در آنها از گوشت‌های قرمز، گوشت ماهی، گوشت مرغ بیشتر استفاده می‌شود باعث دفع ادرار اسیدی می‌شوند. در فردی که ادرار اسیدی به مقادیر زیاد تولید می‌کند ریسک تشکیل سنگ‌های کلیه از نوع اگزالات  کلسیمی و سنگهای اسید اوریکی بیشتر است.

یادآوری می‌کنیم که وقتی که گوشت قرمز در بدن تجزیه می‌شود، اسید اوریک تشکیل می‌دهد این اسید اوریک باعث افزایش احتمال تشکیل سنگ‌های اگزالات کلسیم و اسید اوریکی خواهد شد.

علت سوم)ـ چاقی و داشتن اضافه وزن:

ثابت شده است که چاقی و اضافه وزن داشتن باعث می‌شود که اسیدوز در سراسر بدن ایجاد بشود. سطح اسید موجود در ادرار تغییر کند و همچنین فردی که دچار اضافه وزن است، ادرار اسیدی ریسک تشکیل اکثر سنگ‌های ادراری را افزایش می‌دهد.

رژیم غذایی پرنمک و پر چربی و پر از گوشت قرمز بیشتری دارد و همان‌طور که در قسمت‌های قبلی گفتیم این موارد نیز بر ریسک تشکیل سنگ کلیه خواهند افزود.

علت چهارم)- بیماری‌ها:

در موارد کمتر شایع، بیماری‌هایی مثل رشد غیرطبیعی بافت غده پاراتیروئید (که وظیفه تنظیم متابولیسم کلسیم را بر عهده دارد)، می‌تواند باعث افزایش سطح کلسیم در خون و ادرار دفع شده بشود. معمولاً کمتر از یک درصد افرادی که سنگ کلیه دارند دچار اختلالات پاراتیروئید هستند.

بیماری دیگر که می‌تواند باعث باعث ایجاد ادرار اسیدی بشود « اسیدوز توبولی» می‌باشد در افرادی که به بیماری کلیوی اسیدوز توبولار مبتلا هستند، معمولاً سنگ‌ها از نوع فسفات کلسیم ایجاد می‌شود.

از اختلالات فوق که بگذریم بیماریهای ارثی و نادری نیز وجود دارند که در آنها ریسک تشکیل بعضی از سنگ‌های کلیه بیشتر می‌شود از جمله آنها اختلالی تحت عنوان «سیستینوریا» می‌باشد. افرادی که دچار بیماری سیستینوریا هستند باز جذب اسیدهای آمینه سیستئین ادرار دچار اختلال و مشکل می‌شود، سطح سیستین ادرار بالا می‌رود، سنگ‌های سیستینی تشکیل می‌شوند.

بیماری کمتر شایع دیگری وجود دارد که به آن هایپراگزالوری اولیه گفته می‌شود، در افرادی که به این بیماری دچار هستند کبدشان اگزالات زیادی تولید می‌کند، اگزالات در ادرار این افراد افزایش پیدا می‌کند و لذا ریسک تشکیل سنگ کلیه در آنها نیز بالا خواهد بود.

علت پنجم)- مشکلات سیستم گوارش:

ثابت شده است که افرادی که دچار بیماری‌های التهابی روده هستند و بیماری کرون یا بیماری کولیت زخمی شونده  را تجربه می‌کنند و بیمارانی که جراحی‌های مانند اسلیو یا بای‌پس معده انجام داده‌اند، در این افراد ریسک تشکیل سنگ کلیه از جنس اگزالات کلسیم بالاتر خواهد بود.

گفته می‌شود افرادی که به طور مزمن دچار اسهال می‌شوند در آنها حجم زیادی از مایعات بدن از دست می‌رود و بدین‌ترتیب به طور ثانویه حجم ادرار کاهش پیدا می‌کند. پس از ابتلا به اسهال مزمن از دلایل کم آبی کاهش حجم ادرار و افزایش ریسک سنگ‌های کلیه می‌باشد. همچنین این افراد معمولا اگزالات اضافه از روده‌ها جذب می‌کنند.  میزان زیادی از اگزالات جذبی از روده‌ها به ادرار منتقل می‌شود. مقدار زیاد اگزالات موجود در ادرار به علاوه حجم پایین آب و مایعات در ادرار نهایتا باعث تشکیل سنگ‌های کلیه از نوع اگزالات کلسیم در این افراد می‌شود.

علت ششم)- مصرف کنندگان بعضی از داروها:

افرادی که مکمل های کلسیم و ویتامین c و به میزان بیش از حد مصرف می‌کنند نیز بر ریسک تشکیل سنگ کلیه‌شان افزوده می‌شود. لذا پزشکان توصیه می‌کنند که لیست تمامی داروها و مکمل‌ها و ساپلیمنت‌های خوراکی را به پزشک متخصص خود اطلاع دهید و از طرفی هیچ کدام از داروها و ساپلیمنت‌های خود را بدون  مشورت با پزشک و به صورت خودسرانه قطع نکنید.

علایم و نشانه‌های سنگ کلیه:

 شایع‌ترین علامت سنگ کلیه بی‌علامتی است .

معمولاً سنگ‌های کلیه درد ندارند، مگر اینکه حرکت کنند و یا اینکه باعث ایجاد انسداد و عفونت بشودند و فرد را دچار عوارض بکنند .

سنگ‌های کلیه و مجاری ادرار اگر بخواهند علامت‌دار بشوند. شایع‌ترین علامت آنها دردهای شدید همراه با گرفتگی در ناحیه پشت، شکم و پهلو خواهد بود. این درد معمولاً به کشاله ران و پایین شکم منتشر می‌شود. افراد بیان می‌کنند که این درد حالت موجی دارد یعنی می‌گیرد و ول می‌کند.

علامت دیگر این است که فرد نیاز شدید دارد که سریع به دستشویی برود و ادرار بکند. در این افراد سوزش و درد در هنگام ادرار شایع است.

 دفع ادرار تیره رنگ یا قرمز رنگ در این افراد نشانگر هماچوری واضح هست. در بعضی از افراد مقادیر کمی  گلبول قرمز در ادرار وجود دارد که با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شود و به عبارتی افراد را دچار هماچوری‌های میکروسکوپی می‌کند که فقط در آزمایش آنالیز ادرار گزارش می‌شود.

این افراد معمولاً تهوع و استفراغ را نیز گزارش می‌کنند.

توصیه می‌شود که در صورت بروز یک یا چند مورد از علائم فوق بدون فوت وقت به نزدیک‌ترین اورژانس مجهز به تجهیزات اورولوژی مراجعه کنید.

سخن پایانی:

کشور ما به دلیل اقلیمی در کمربند سنگ کلیه قرار دارد، اقلیم خشک ایران به همراه ژنتیک مساعد عاملی است که سالانه صد هزار نفر از هموطنان‌مان را دچار سنگ کلیه می‌کند. لذا اگاهی از شرایطی که ریسک تشکیل سنگ‌های کلیه را افزایش می‌دهند کمک خواهد کرد که از ابتلا به این مشکل آزاردهنده بکاهیم.