پروستات اندامی در دستگاه تناسلی مردان است که از بخش های مختلفی تشکیل شده است. بیماری های متفاوتی ممکن است پروستات را درگیر کند که شایع ترین آنها عبارتند از پروستاتیت، بزرگی پروستات و سرطان پروستات. معمولا افزایش سن و سابقه خانوادگی در بروز آنها نقش دارند. با تشخیص درست بیماری می توان به درمان آن پرداخت. شایع ترین بیماری های پروستات در سایت دکتر مجتبی عاملی شرح میدهیم و تست ها و آزمایشات گوناگونی برای پی بردن به سلامت پروستات وجود دارد که به شرح آن ها خواهیم پرداخت.
سرفصل هایی که در این مقاله بررسی خواهیم کرد:
- آناتومی پروستات
- بیماری های مختلف در پروستات
- پروستاتیت چیست
- benign prostatic hypertrophy یا بزرگی پروستات چیست
- سرطان پروستات چیست
- تست های سلامت پروستات
شایع ترین بیماری های پروستات
آناتومی پروستات
پروستات، غده ای در دستگاه تناسلی مردان می باشد که به اندازه ی گردو است و در بین مثانه و آلت تناسلی قرار گرفته است. کپسولی از جنس بافت پیوندی، پروستات را در بر گرفته است که باعث خاصیت الاستیک و کشسانی پروستات می شود. میزراه لوله ای است که از مثانه تا آلت تناسلی ادامه دارد و در مسیرش از وسط پروستات عبور می کند که باعث خروج ادرار از بدن می شود.
دانشمندان پروستات را به ۴ بخش تقسیم کرده اند:
1. بخش قدامی:
از بافت ماهیچه ای و بافت فیبروز تشکیل شده است.
2. بخش کناری:
قسمت اعظم این بخش، در پشت پروستات واقع شده است که بیشتر بخش غده ای پروستات، همین قسمت است.
3. بخش مرکزی:
حدود ۲۵ درصد پروستات را تشکیل می دهد و لوله انزالی را در بر گرفته است.
4. بخش انتقالی:
این بخش از پروستات، میزراه را احاطه کرده است که یکی ار شایع ترین بیماری های پروستات می باشد همچنین پروستات مایعی را ترشح می کند که باعث تغذیه و محافظت اسپرم ها می شود (توسط آنزیم ها، زینک و سیتریک اسید). در حین انزال، پروستات این مایع را به میزراه انتقال می دهد که در ادامه از بدن تحت عنوان مایع منی خارج می شود ( همچنین غدد سمینال وزیکل هم مایعی را به این اضافه می کنند).
پروستات برای عملکرد صحیح به آندروژن ها یا همان هورمون های جنسی (تستوسترون) نیاز دارد. همچنین پروستات آنزیمی به نام ۵ آلفا ردوکتاز تولید می کند که تستوسترون را به فرم فعالش یا همان DHT تبدیل می کند که نقش بسیار مهمی در عملکرد پروستات دارد.
برخی از بیماری هایی که در دستگاه ادراری ایجاد می شود ممکن ناشی از اختلال پروستات باشد. بیماری های پروستات در مردان خصوصا با سن بالا جزو بیماری های شایع محسوب می شود.
شایع ترین بیماری های پروستات
بیماری های مختلف در پروستات
علائم مختلفی می تواند نشان دهنده ی اختلال در عملکرد پروستات باشد از جمله به سختی ادرار کردن، جریان ضعیف ادرار و عدم توانایی کنترل مثانه
1. پروستاتیت:
التهاب پروستات یا تورم آن که گاهی اوقات ممکن است بر اثر عفونت پروستات رخ بدهد. در مردان بالای ۵۰ سال مشاهده می شود. پروستاتیت به طور معمول توسط آنتی بیوتیک ها درمان می شود.
2. بزرگی پروستات:
به آن BPH یاbenign prostatic hypertrophy نیز می گویند که در آن پروستات دچار هیپرتروفی می شود. این اتفاق در مردان بالای ۵۰ سال رواج دارد. در اثر این بیماری، ادرار کردن و تخلیه ی مثانه به علت تحت فشار قرار گرفتن میزراه، دشوار می شود. این مشکل با بالا رفتن سن افزایش می یابد و درمان آن با دارو یا عمل جراحی است.
3. سرطان پروستات:
شایع ترین نوع سرطان در مردان است اما میزان مرگ و میر در آن کم است و معمولا در stageهای اولیه قابل درمان است. بروز سرطان پروستات با توجه به سن فرد و ریسک فاکتور ها متغیر است. روش های مختلفی از قبیل پرتو درمانی، هورمون تراپی، عمل جراحی و مصرف دارو برای درمان سرطان پروستات استفاده می شود.
شایع ترین بیماری های پروستات
پروستاتیت چیست؟
به دو صورت حاد و مزمن دیده می شود.
نوع حاد آن به شکل ناگهانی در اثر التهاب پروستات که عامل آن عفونت باکتریال است بروز پیدا می کند و با داروهای آنتی بیوتیک بهبود می یابد که شایع ترین بیماری های پروستات می باشد.
نوع مزمن آن وقتی رخ می دهد که التهاب پروستات برای بیشتر از ۳ ماه طول بکشد که به آن سندرم درد مزمن لگنی نیز گفته می شود.
بسته به نوع آن توسط عمل جراحی، آنتی بیوتیک و دیگر داروها درمان می شود.
شایع ترین بیماری های پروستات
بزرگی پروستات چیست؟
معمولا در مردان بالای ۵۰ سال دیده می شود و علامت آن تکرر ادرار، سختی در شروع به ادرار کردن، جریان ضعیف ادرار، نیاز به ادرار کردن فوری، درد هنگام ادرار کردن و تغییر رنگ و بوی ادرار است (علائم آن شبیه سرطان پروستات است و نکته ی مهم این است که همیشه اختلال در ادرار کردن به معنای BPHنیست و برعکس، همیشه BPH به همراه اختلالات ادراری مشاهده نمی شود).
اندازه معمولی پروستات ۲۵ تا ۳۰ گرم در دهه پنجم زندگی، ۳۰ تا ۴۰ گرم در دهه ششم زندگی و ۳۵ تا ۴۵ گرم در بعد دهه ششم زندگی است.
پزشکان علت دقیق ایجاد این عارضه را پیدا نکرده اند اما احتمال می دهند که هورمون ها نقش مهمی در ایجاد آن دارند. مردها مقدار زیادی تستوسترون و مقدار کمی استروژن تولید می کنند که با هم تناسب دارند اما با افزایش سن مقدار تولید تستوسترون کاهش می یابد و تناسبش با استروژن به هم می خورد و همین عامل می تواند باعث بزرگی پروستات شود.
ریسک فاکتورهای بزرگی پروستات عبارتند از:
- سن
- سابقه فامیلی
- شرایط سلامتی: افراد چاق و یا افراد دارای مشکلات قلبی عروقی و دیابت تیپ ۲ احتمال بیشتری برای بزرگ شدن پروستات دارند.
- عدم فعالیت: کسانی که زندگی کم تحرکی دارند بیشتر در معرض خطر بزرگ شدن پروستات هستند.
روش های مختلفی برای درمان آن با توجه به میزان بزرگ شدگی استفاده می شود که عبارتند از:
استفاده از داروهای آلفا بلاکر:
این داروها باعث شل شدن ماهیچه های اطراف میزراه و خروج راحت تر ادرار می شوند.
استفاده از داروهای مهارکننده ی ۵ آلفا ردوکتاز:
این داروها مقدار معین ترشح تستوسترون را کاهش می دهند و همین موضوع باعث می شود که اندازه پروستات کوچک تر شود.
عمل جراحی:
معمولا بزرگی پروستات با درمان دارویی برطرف می شود اما در برخی موارد برای کاهش عوارض، عمل جراحی هم لازم است.
شایع ترین بیماری های پروستات
سرطان پروستات چیست
سرطان پروستات در stageهای اولیه معمولا بدون علامت است برای همین است که انجام تست های گوناگون و چکاپ منظم به مردان پیشنهاد می شود.
علائم اولیه آن می تواند این موارد باشد: شروع سخت ادرار کردن، ادرار را به سختی نگه داشتن و نیاز سریع به دستشویی رفتن، جریان ضعیف ادرار، درد در هنگام ادرار کردن، وجود خون در ادرار و درد در لگن و کمر
ممکن است سرطان پروستات در مراحل بالا هم بدون علامت باشد یا هم ممکن است علائمی مثل کاهش وزن شدید، خستگی مفرط و درد استخوان دیده شود.
سرطان پروستات با تغییر سلول های آن همراه است (لازم به ذکر است که این تغییرات از ابتدا، حالت سرطانی ندارند).
برخی موارد ریسک فاکتور ابتلا به سرطان پروستات هستند از قبیل:
1. سن:
غالبا در افراد بالای ۵۰ سال دیده می شود.
2. قومیت:
در افراد سیاه پوست بیشتر از سفید پوست دیده می شود. در نژاد آسیایی کمتر از سیاه پوست ها و سفید پوست ها مشاهده می شود.
3. سابقه خانوادگی:
در صورت ابتلا افراد نزدیک فرد، احتمال ابتلا خود فرد هم بیشتر می شود.
4. عادات غذایی:
رژیم های غذایی با چربی بالا نیز به عنوان ریسک فاکتور سرطان پروستات شناخته می شوند.
5. ژنتیک:
وقوع تغییرات در ژن های BRCA1 و BRCA2 می تواند عامل آن باشد. تغییرات در این ژن ها در زنان هم می تواند باعث سرطان سینه شود.
از برخی موارد دیگر نیز می توان به عنوان ریسک فاکتورهای سرطان پروستات یاد کرد:
- چاقی
- سیگار کشیدن
- استفاده از الکل
- برخی مواد شیمیایی مثل علف کش ها
- التهاب پروستات
- بیماری های منتقله جنسی
Stageبندی سرطان پروستات بر اساس میزان توده سرطانی موجود در بدن و اینکه چه مقدار جدی است تقسیم بندی می شود. در صورت اطلاع از stage سرطان می توان بهترین درمان را برای آن برگزید. سرطان پروستات به ۲ صورت غیرمتاستاتیک (لوکالیزه هم گفته می شود) و متاستاتیک (به بقیه ی قسمت های بدن سرایت می کند) دیده می شود.
Stageبندی سرطان پروستات کار پیچیده ای است و بر اساس میزان متاستاز آن به دیگر نواحی تقسیم بندی می شود.
1. Stage1:
سرطان فقط محدود به خود پروستات است.
2. Stage2:
سرطان فقط محدود به پروستات است اما سطح PSA آن بالا است.
3. Stage3:
سرطان به اندام های نزدیک پروستات متاستاز داده است.
4. Stage4:
سرطان حتی به اندام های دورتر هم متاستاز داده است.
برای درمان سرطان پروستات هم از روش های گوناگونی استفاده می شود (با توجه به stage بیماری) که عبارتند از:
پروستاتکتومی:
به عمل برداشتن پروستات، پروستاتکتومی گفته می شود.
پرتو درمانی:
با کمترین آسیب به سلول های سالم، به سلول های سرطانی پرتو می تابند. لازم به ذکر است انجام این کار باعث اثر گذاشتن بر روی بافت پروستات می شود، اسپرم ها را تخریب می کند و مقدار مایع منی را کاهش می دهد.
Radioactive seed implantation:در این روش برعکس روش بالایی که پرتو از خارج پروستات به آن تابیده می شد،از داخل به آن تابیده می شود.
کرایوتراپی:
با فریز کردن سلول های سرطانی، آن ها را می کشند.
هورمون تراپی:
توسط هورمون تراپی، میزان هورمون های جنسی مثل تستوسترون را کاهش می دهند و از این راه رشد سلول های سرطانی متوقف می شود چون در حالت عادی هورمون های جنسی باعث افزایش رشد توده سرطانی می شوند.
کموتراپی:
می تواند در کاهش سرعت رشد سلول های سرطانی نقش داشته باشد. صبر کردن و تحت نظر داشتن پروستات: اگر سرعت رشد کم باشد و هنوز در مراحل اولیه ی ابتلا باشد، فرد سن بالایی داشته باشد و با صلاح دید پزشک معالج گاهی اوقات ممکن است به مدتی درمان انجام نشود تا به میزان سرعت و چگونگی رشد سلول ها پی برد چون گاهی اوقات ممکن است عوارض جانبی درمان سرطان از خود سرطان نتایج بدتری را برای بیمار رقم بزند که جز شایع ترین بیماری های پروستات محسوب می شود.
Targeted therapy :در این روش از داروها یا دیگر مواد استفاده می شود تا محل دقیق ایجاد سرطان (مثلا ژن BRCAرا) شناسایی کند و به آن حمله کند.
تست های سلامت پروستات
Digital rectal examinationیا DRE:
پزشک انگشت خود را آغشته به لوبریکانت می کند و وارد رکتوم می کند تا پروستات را لمس کند. با این روش می توان بزرگی پروستات، سرطان پروستات و تغییر بافت آن را فهمید.
Prostate specific antigen یا PSA:
پروستات یک آنتی ژن از جنس پروتئین تولید می کند که توسط آزمایش خون قابل سنجش است. PSA بالا نشان دهنده ی سرطان پروستات است (البته گاهی اوقات ممکن است PSA بالا نشان دهنده ی بزرگی پروستات هم باشد). PSA به دو صورت آزاد و توتال (مجموع PSA آزاد و باند شده) توسط آزمایش خون اندازه گیری می شود و با مقایسه آنها می توان به بیماری فرد پی برد. اگر بخش زیادی از PSA توتال را آزاد تشکیل داده باشد، احتمال سرطان پروستات کم است و برعکس اگر بخش کمی از PSAتوتال را آزاد تشکیل داده باشد، احتمال سرطان پروستات زیاد است. بسته به وضعیت بیمار، بهتر است این مورد را هرازگاهی اندازه گیری کند. البته لازم به ذکر است که فقط با بررسی این مورد نمی توان به قطعیت ابتلا یا عدم ابتلا به سرطان پی برد زیرا عمل جراحی پروستات، عفونت دستگاه ادراری، پروستاتیت و … نیز می توانند بر روی میزان آن تاثیر بگذارند و آن را از رنج نرمال تغییر دهند. این روش از بقیه ی روش ها ارزان ترو راحت تر است اما قطعیت کامل ندارد.
Prostate ultrasound (Transrectal Ultrasound):
از طریق رکتوم انجام می شود و برای تشخیص سرطان پروستات استفاده می شود.
Prostate biopsy:
یک نیدل از راه رکتوم وارد می شود و بخشی از بافت پروستات را برای مطالعه برمی دارد.
Prostate MRI:
این روش پروستات را با جزئیات کامل نشان می دهد و محل دقیق سرطان پروستات را مشخص می کند.
