شقاق مقعدی و نحوه درمان آن چیست؟

شقاق مقعدی یک بریدگی در مقعد است که با درد شدیدی همراه است. در افراد مختلف با گروه های سنی مختلف دیده می شود و یکی از علل اصلی ایجاد شقاق مقعدی، یبوست است. معمولا به شکل خود به خودی بهبود می یابد و نیاز به درمان خاصی ندارد اما گاهی اوقات ممکن است شدیدتر شود و نیاز به درمان داشته باشد. درمان خانگی معمولا جوابگو است. فرد با مصرف مواد غذایی با فیبر بالا، آب فراوان، مواد پروبیوتیک و … بهبود می یابد. همچنین باید مصرف موادی مانند الکل، فست فود، گوشت قرمز و … را کاهش دهد. در صورتی که با تغییر رژیم غذایی شرایط بهبود نیابد نیاز به داروهای مختلف است. در نهایت نیز ممکن است روش جراحی برای بیمار پیشنهاد شود. در این مقاله از دکتر اولوژی به بررسی کامل تر شقاق مقعدی با پاسخ دادن به این سوالات می پردازیم.
• شقاق مقعدی چیست؟
• علائم شقاق مقعدی چیست؟
• چرا شقاق مقعدی ایجاد می شود؟
• درمان آن چگونه است؟

شقاق مقعدی چیست؟

شقاق مقعدی یک بریدگی یا پارگی در مقعد است که باعث ایجاد درد شدید و خونریزی به رنگ قرمز روشن در هنگام اجابت مزاج می شود. گاهی اوقات این زخم می تواند آن قدر بزرگ و عمیق شود که لایه عضلانی زیر آن مشاهده شود. استفاده از نرم کننده های ادرار (ملین ها) و مسکن ها می توانند باعث کاهش درد و بهبودی بیمار شوند (البته در بیشتر موارد به شکل خود به خودی بهبود می یابد).
این یک بیماری نگران کننده و جدی نیست. یک مشکل رایج است و می تواند همه افراد را در هر سنی درگیر کند. بیشتر ممکن است در گروه سنی کودکان دیده شود زیرا احتمال یبوست در آن ها بیشتر است. افراد مبتلا می توانند با درمان های خانگی بهبود یابند اما در صورتی که فرد دچار شقاق مقعدی مکرر و شقاق هایی که با درمان های معمول بهبود نمی یابند شوند، باعث ایجاد نگرانی در افراد می شود.
در صورتی که شقاق مقعدی در مدت زمان کمتر از ۶ هفته بهبود یابد به عنوان شقاق مقعدی حاد شناخته می شود و در صورتی که بیش از ۶ هفته طول بکشد به عنوان شقاق مقعدی مزمن شناخته می شود. نیمی از افراد مبتلا، دچار شقاق مقعدی مزمن هستند که رژیم غذایی مناسب ممکن است به تنهایی در آن ها پاسخ ندهد و نیاز به درمان های ثانویه باشد.

علائم شقاق مقعدی چیست؟
شقاق مقعدی در افراد مختلف می تواند با برخی از علائم زیر همراه باشد:
مشاهده یک بریدگی در ناحیه مقعد
ایجاد یک توده کوچک بر روی پوست در کنار محل بریدگی
درد شدید در ناحیه مقعد به هنگام اجابت مزاج
دفع مدفوع خونی به رنگ قرمز روشن
مشاهده لکه های خون بر روی دستمال توالت پس از پاک کردن ناحیه مقعد

چرا شقاق مقعدی ایجاد می شود؟

شقاق مقعدی غالبا در هنگام دفع مدفوع بزرگ و سفت در افراد ایجاد می شود. ابتلا به اسهال مزمن یا یبوست مزمن هم می تواند با ایجاد پارگی در ناحیه مقعد منجر به شقاق شود. برخی از شقاق های مقعدی ممکن است نشانه ی یک بیماری زمینه ای باشند. رژیم غذایی نامناسب (برای مثال کم فیبر)، ابتلا به بیماری های التهابی روده (IBD) مانند کرون، انقباض بیش از حد عضلات اسفنکتر مقعد و کاهش جریان خون در ناحیه آنورکتال از دلایل دیگر ایجاد شقاق مقعدی هستند.
همچنین در موارد نادری ممکن است شقاق مقعدی به علت سرطان مقعد، HIV، سل، سیفلیس و هرپس رخ بدهد.

درمان آن چگونه است؟

بیشتر اوقات شقاق مقعدی نیاز به درمان خاصی ندارد و خود به خود بهبود می یابد. این یک زخم باز است و تمیز و خشک نگه داشتن آن باعث التیام سریع تر می شود. با این حال، برخی درمان های خانگی به بهبود شرایط و کاهش درد آن کمک می کنند. این روش های درمان خانگی عبارتند از: هیدراته کردن بدن با نوشیدن بیشتر مایعات (برای هضم بهتر مواد غذایی)، مصرف داروهای نرم کننده مدفوع بدون نسخه، مصرف غذاهای دارای فیبر بالا یا مکمل های فیبر، نشسته حمام کردن برای کاهش انقباض عضلات مقعد و رفع سوزش و افزایش جریان خون در این منطقه، استفاده از مسکن های موضعی مانند لیدوکائین (مصرف پمادهای بی حس کننده برای بیشتر از ۵ تا ۷ روز توصیه نمی شود زیرا ممکن است باعث تحریک پوست شود) و استفاده از پماد نیتروگلیسیرین برای افزایش جریان خون ناحیه مقعد. بیمار باید توجه داشته باشد که برای کاهش درد از مسکن های حاوی کدئین استفاده نکند زیرا آن ها باعث یبوست می شوند.
در صورتی که بعد از استفاده از این روش های درمان خانگی بیمار احساس بهبودی نکرد، حتما باید به پزشک مراجعه کند.
معمولا گذراندن مراحل بهبودی در کودکان با مشکلات بیشتری همراه است زیرا آن ها مدفوع خود را نگه می دارند تا درد کمتری را حس کنند و همین موضوع باعث می شود که پس از دفع، درد بیشتری را حس کنند و شرایط سخت تری را تجربه کنند. بسته به شرایط در کودکان علاوه بر اقدامات ذکر شده ممکن است یک مدت کوتاه ملین تجویز شود.
مصرف برخی مواد غذایی باعث بهبود شقاق مقعدی می شود که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد.
غذاهای با فیبر بالا باعث سهولت دفع و منظم شدن مدفوع می شوند. روزانه حدود ۲۵ تا ۳۵ گرم فیبر برای یک بزرگسال لازم است. در کنار مصرف فیبر، نوشیدن میزان کافی آب هم به سهولت دفع کمک می کند.
مواد غذایی حاوی فیبر بالا عبارتند از: صبحانه حاوی مواد غذایی سبوس دار مانند نان و بیسکوئیت های سبوس دار، غلات، گندم، ماکارانی، سیب زمینی و غذاهای حاوی نشاسته و کربوهیدرات بالا، حبوبات (مانند لوبیا و عدس و نخود و لپه)، مغز ها (شامل پسته، گردو، بادام، دانه چیا و تخم آفتاب گردان)، سبزیجات (از قبیل کلم، کلم بروکلی، چغندر، اسفناج، هویج و گوجه فرنگی)، میوه تازه (مانند سیب، گلابی، توت فرنگی، موز و تمشک) یا میوه خشک و کمپوت.

لیمو نیز یکی از این مواد غذایی موثر است. لیمو سرشار از ویتامین C است و ویتامین C یک آنتی اکسیدان می باشد که در سنتز کلاژن و سلامت پوست نقش مهمی دارد. مطالعات نشان داده اند که ویتامین C در تمامی مراحل بهبود زخم نقش دارند و در صورتی که فرد با کمبود آن مواجه باشد، روند بهبود زخم دچار اختلال می شود. ویتامین C یک ویتامین محلول در آب است که در بدن ذخیره نمی شود پس لازم است که فرد هر روز میزان مورد نیاز بدنش را تامین کند.
موز رسیده منبعی سرشار از فیبر است که می تواند باعث رفع یبوست و ایجاد مدفوع با قوام کمتر شود. یک موز متوسط حاوی ۳ گرم فیبر است (نیاز روزانه مردان به فیبر حدود ۳۸ گرم و نیاز روزانه زنان به فیبر حدود ۲۵ گرم است)‌. البته توجه کنید که رسیده بودن موز مسئله ی مهمی است زیرا در صورتی که موز نارس باشد، حاوی مقدار زیادی نشاسته مقاوم است که همین نشاسته بالا باعث بدتر شدن و تشدید یبوست می شود (هر چه موز رسیده تر باشد، میزان نشاسته مقاوم آن کمتر و میزان فیبر آن بالاتر است).
مصرف بلغور جو دو سر نیز توصیه می شود زیرا سرشار از فیبر است و باعث حفظ آب بدن می شود در نتیجه شقاق مقعدی بهبود می یابد. همچنین بلغور جو دو سر دارای خواص ضد التهابی است که این اثر آن هم کمک کننده است.
زردچوبه حاوی ماده ای به نام کورکومین است که ماده ای فعال بوده و خاصیت ضد التهابی و آنتی اکسیدانی دارد. مصرف زردچوبه با فلفل سیاه به جذب بالاتر کورکومین کمک می کند. استفاده موضعی از زردچوبه هم در بهبود زخم و مشکلات پوست نقش دارد.
منیزیم یکی از مواد معدنی مهم مورد نیاز بدن برای عملکرد صحیح ماهیچه ها، اعصاب، قند خون، فشار خون و سایر اعمال بدن است. مصرف منیزیم در هنگام یبوست باعث می شود آب بیشتری جذب روده ی کوچک شود و حرکات پریستالسیس روده افزایش یابد و دفع راحت تر صورت بگیرد.
مواد غذایی پروبیوتیک نیز تاثیر بالایی دارند.
مصرف برخی مواد غذایی نیز باعث یبوست و بدتر شدن شقاق مقعدی می شود که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد.
لبنیات: مصرف پنیر و شیر زیاد می تواند باعث یبوست شود بنابراین بهتر است میزان مصرف آن ها را کاهش داد و یا برای مثال از ماست پروبیوتیک استفاده کرد (زیرا حاوی باکتری های مفید برای دستگاه گوارش است که به رفع یبوست کمک می کند).
فست فود و غذاهای آماده: این مواد غذایی فیبر کمی دارند و مواد غذایی مورد نیاز بدن را تامین نمی کنند. غذاهای سرخ شده حاوی مقدار زیادی چربی هستند و هضم آن ها دیر انجام می شود برای همین آب بالایی جذب می کنند و باعث یبوست می شوند.
گوشت قرمز: حاوی پروتئین و چربی بالایی است اما فیبر پایینی دارد و روند بهبود شقاق مقعدی را مختل می کند.
الکل: می تواند باعث کم آبی بدن شود و دستگاه گوارش را تحریک کند و باعث یبوست شود.
گاهی اوقات ممکن است شقاق مقعدی بسیار دردناک شود خصوصا در هنگام دفع مدفوع و تا کمی پس از آن هم باقی بماند. داروهای مسکن موضعی مانند کرم های لیدوکائین می توانند باعث بهبود درد شوند. همچنین مسکن های ضد التهابی مانند ایبوپروفن هم در کاهش درد نقش دارند.
پماد بلاک کننده کانال کلسیم (calcium channel blocker) در کاهش انقباض عضلات اسفنکتر مقعد و شل شدن آن ها نیز نقش دارد. از عوارض جانبی آن ها می توان به سردرد و سرگیجه و خارش و سوزش اشاره کرد که پس از چند روز استفاده نسبت به این عوارض تحمل ایجاد می شود‌. فرد تا زمان بهبودی کامل می تواند از آن استفاده کند. پماد بلاک کننده کانال کلسیم می تواند به اندازه ی پماد گلیسریل تری نیترات مفید باشد.
پماد گلیسریل تری نیترات یا GTN نیز دارویی است که اسفنکتر مقعد را شل می کند و با گسترش رگ های خونی ناحیه مقعد باعث افزایش جریان خون در پوست آسیب دیده می شود و بهبود شقاق مقعدی را سرعت می بخشد. با کاهش فشار در ناحیه مقعد می تواند درد را کاهش دهد و در صورتی که شقاق مقعدی در مدت زمان ۱ تا ۲ هفته بهتر نشود، این پماد توسط پزشک تجویز می شود که تا حداقل ۶ هفته روزی دو بار می توان از آن استفاده کرد. از آن جایی که این دارو مسبب گشاد شدن عروق خونی می شود پس یکی از عوارض جانبی شایع آن، سردرد می باشد که در درصدی از افرادی که از آن استفاده می کنند، دیده می شود. استفاده از پماد گلیسریل تری نیترات در کودکان توصیه نمی شود.
تزریق بوتاکس یکی از درمان های جدید در درمان شقاق مقعدی است. تزریق بوتاکس باعث فلج موقت اسفنکتر مقعد می شود که این کار باعث بهبود شقاق مقعدی می شود و از بروز شقاق مقعدی جدید هم جلوگیری می کند. برای این کار از سم بوتولینوم استفاده می شود که یک سم قوی است و استفاده از آن در دوزهای پایین بی خطر است. این درمان نیز مشابه پماد های بلاک کننده کانال کلسیم و گلیسریل تری نیترات موثر است و تحقیقات نشان می دهند که در بیش از نیمی از افرادی که تزریق بوتاکس کرده اند، بهبودی مشاهده شده است. اثرات تزریق سم بوتولینوم برای مدت ۲ تا ۳ ماه باقی می ماند که مدت زمان کافی برای بهبود شقاق مقعدی است.
در صورتی که شقاق مقعدی به هیچ روشی پاسخ ندهد و درمان نشود، پزشک ممکن است روش اسفنکتروتومی را پیشنهاد کند. این روش درمانی، یک روش جراحی است که در آن پزشک برشی کوچک در اسفنکتر مقعد ایجاد می کند که باعث شل شدن آن می شود. این عمل کوتاه و آسان است که با استفاده از بیهوشی انجام می شود و باعث می شود شقاق مقعدی در مدت زمان ۲ تا ۴ هفته بعد عمل بهبود یابد اما ممکن است در کمتر از ۵ درصد بیماران با عارضه بی اختیاری مدفوع همراه باشد که پس از چند هفته از بین می رود