علائم سنگ حالب

سنگ های ادراری از شایع ترین مشکلات در جوامع امروزی می باشند که به صورت سنگ های کلیوی و سنگ های حالب دیده می شوند. تقریبا ۵ تا ۱۰ درصد جمعیت جهان دچار سنگ های ادراری هستند که نزدیک به چند میلیون نفر می شود. همچنین این آمار روز به روز در حال افزایش است. آمار وجود سنگ حالب در ایرانی ها نسبت به میانگین جهانی ییشتر است. حدود ۲۰ درصد از سنگ های ادراری را، سنگ های حالب تشکیل می دهند که نزدیک به دو سوم آن ها در قسمت دیستال حالب ایجاد می شوند. این سنگ ها در ابعاد و اشکال مختلف دیده می شوند و علائم سنگ حالب متفاوت است  و عوامل ژنتیکی و کم آبی و تغذیه نامناسب در ایجاد آن ها نقش دارند. سنگ های ادراری بیشتر در مردان دیده می شوند و همچنین سن ابتلا به سنگ های ادراری در مردان بیشتر از زنان است. علامت مشترک در اکثر بیماران، درد ناحیه پهلو است.

در این مقاله به بررسی این موارد خواهیم پرداخت:

• بررسی ساختار دستگاه ادراری
• بررسی ساختار حالب
• اطلاعات اولیه در مورد سنگ های حالب
• علائم سنگ حالب
• درمان سنگ حالب
• نحوه پیشگیری از سنگ حالب

بررسی ساختار دستگاه ادراری

دستگاه ادراری انسان از بخش های مختلفی از جمله کلیه ها، مثانه، حالب ها و پیشابراه تشکیل شده است.
کلیه ها اندام هایی لوبیایی شکل هستند که در هر فرد به اندازه ی مشت بسته ی اوست. در دو سمت ستون فقرات به موازات آخرین مهره ی سینه ای و سه مهره ی اول کمری قرار گرفته اند. کلیه ها از دو بخش کورتکس خارجی و مدولای داخلی تشکیل شده اند و واحد عملکردی آن ها نفرون است. مجاری تشکیل دهنده ی کلیه ها به کالیس ها می ریزند، کالیس ها به لگنچه می ریزند و در ادامه لگنچه به حالب متصل می شوند.
مثانه اندامی توخالی است که ادرار در آن جمع میشود و از بافت ماهیچه ای و بافت پیوندی تشکیل شده است.
حالب لوله ای ماهیچه ای است که در بین کلیه و مثانه قرار گرفته است.

مثانه نیز اندامی توخالی ماهیچه ای است که شکلی مشابه بالون دارد و در مجاورت استخوان لگن قرار گرفته است و ادرار در آن جمع می شود.

برای سلامت دستگاه ادراری هر فرد لازم است که تمامی بخش ها و قسمت های آن به درستی کار کنند.

سلامت دستگاه ادراری اهمیت زیادی دارد چون باعث از دست دادن مایع اضافی بدن می شود و مواد سمی را از بدن خارج می کند.

بررسی ساختار حالب

دیواره ی حالب از ۳ بافت اصلی تشکیل شده است که شامل لایه داخلی موکوسی، لایه میانی ماهیچه ای و لایه خارجی سروزی می باشد.
در حالت طبیعی ۳ قسمت از حالب تنگ تر از سایر قسمت ها می باشد که عبارتند از:
۱- منطقه ی UPJ یا uretropelvic junction که همان محل اتصال لگنچه کلیه به حالب می باشد.
۲- منطقه‌ی تقسیم شدن شریان ایلیاک به دو شاخه
۳- منطقه ی UVJ یا uretrovesical junction که محل اتصال حالب به مثانه می باشد (این قسمت، شایع ترین قسمت برای ایجاد سنگ های حالب است مثلا در حدود دو سوم سنگ ها).
که احتمال انسداد حالب در این ۳ منطقه از بقیه ی قسمت های آن بیشتر است.

سنگ حالب چیست؟

شایع ترین بیماری های ادراری، سنگ های ادراری، عفونت ادراری و بیماری های پروستات هستند که سنگ های ادراری به دو صورت سنگ های کلیوی و سنگ های حالب دیده می شوند.
سنگ های ادراری در ابعاد و اشکال مختلف به شکل تکی یا چندتایی در کلیه یا سیستم مجاری ادراری ایجاد می شوند.
سنگ های حالب در واقع همان سنگ های کلیوی هستند که توسط جریان ادرار وارد مجاری ادراری شده اند و در حالب متوقف شده اند.
سنگ های حالب در مردان شایع تر هستند و به طور کلی در سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی بیشتر دیده می شوند همچنین میزان سنگ های ادراری در جهان روز به روز در حال افزایش است.
عوامل ژنتیکی و سابقه فامیلی، کم آبی و تغذیه نامناسب (برای مثال مصرف نمک و پروتئین حیوانی و ویتامین C زیاد) در ایجاد آن ها نقش دارند.
همچنین از چاقی، نقرس، هایپرپاراتیروئیدیسم و عفونت ادراری عود شونده می توان به عنوان عوامل ایجاد کننده آن نام برد.
جنس سنگ های حالب می تواند از کلسیم اگزالات (به طور کلی شایع ترین است. تقریبا ۷۵ درصد سنگ ها از این نوع هستند)، کلسیم فسفات (نزدیک ۲۰ درصد سنگ های ادراری از این نوع اند)، اوریک اسید (بیشتر در مردان و همچنین افرادی که نقرس دارند)، استرووایت (بیشتر در خانم هایی که عفونت ادراری دارند و همراه با CKD نیز دیده می شود) و سیستئین (در افرادی که مشکل ژنتیکی سیستئینوریا دارند) باشد.
این سنگ ها با گرفتن شرح حال خوب توسط پزشک و همچنین انجام معاینات و تصویربرداری ها قابل تشخیص است (استفاده از CT scan و سونوگرافی برای تشخیص). توسط CT scan شکم، محل دقیق سنگ و اندازه آن به راحتی قابل تشخیص است.
معمولا در نیمی از بیماران چند سال پس از درمان، مجددا سنگ ها عود می کنند و نیاز به درمان مجدد دارند.
سنگ های حالب با ابعاد کوچک، می توانند از حالب عبور کنند و دفع شوند اما سنگ هایی که ابعاد بزرگتری دارند (معمولا بزرگتر از ۶ میلی متر) نمی توانند به شکل خود به خودی از حالب عبور کنند، باعث توقف یا کاهش سرعت جریان ادرار می شوند و نیاز به مداخله پزشکی دارند پس از روش های مختلف سنگ شکنی استفاده می شود.
راه های مختلفی می تواند برای درمان سنگ های حالب به کار گرفته شود از قبیل سنگ شکنی های برون اندامی و درون اندامی، لاپاراسکوپی و جراحی باز

علائم سنگ های حالب

علامت مشترک در تمامی بیماران، درد ناحیه پهلو می باشد که به کشاله ران می کشد (گاهی ممکن است درد شدید فرد را از خواب بیدار کند) که به شکل ناگهانی شروع می شود و شدید است. نکته مهم این است که هر درد پهلویی را به عنوان سنگ ادراری در نظر گرفته نشود حتی در صورتی که فرد سابقه سنگ ادراری را نیز دارد (برخی بیماری ها و مشکلات مثل cholelithiasis, cholecystitis, diverticulitis و ruptured abdominal aortic aneurysm و … باید رد شوند).همچنین علائمی نظیر تب، تهوع، استفراغ، هیدرونفروز، سوزش ادرار، احساس دفع ادرار سریع، تکرر ادرار و هماچوری (وجود خون در ادرار) دیده می شود.
ممکن است بعضی از بیماران علائم خفیفی داشته باشند و سنگ به طور خود به خودی دفع شود و نیاز به مداخله پزشکی نباشد.
علائم ناشی از سنگ حالب ممکن است با بیماری های دیگر در زمینه گوارشی و … شباهت داشته باشد که تشخیص افتراقی آن به مهارت پزشک برمی گردد. برای مثال پروستاتیت نیز دارای علائم مشابه با سنگ حالب است.

در صورتی که بیمار علائمی مثل عفونت ادراری، پیلونفریت حاد و یورتروهیدرونفروز داشته باشد نیاز است که هر چه زودتر اقدامات درمانی برای او صورت بگیرد.

درمان سنگ حالب

امروزه پیشرفت علم و وسایل پزشکی وافزایش تجربه پزشکان باعث شده است درمان سنگ کلیه و سنگ حالب راحت تر از گذشته انجام شود. سنگ های کوچک تر معمولا به شکل خود به خودی دفع می شوند و انسداد ایجاد نمی کنند اما در کمی از موارد دیده شده است که سنگ های کمتر از ۵ میلی متر باعث انسداد شده اند که برای مطمئن شدن، ۴ هفته برای دفع خود به خودی سنگ صبر می کنند و اگر دفع نشد از روش های سنگ شکنی استفاده می کنند (به طور سنتی گفته می شود که بهتر است فرد مایعات بیشتری برای دفع سنگ استفاده کند) اما در صورتی که سنگ بزرگتر از ۵ میلی متر باشد و باعث انسداد مجاری ادراری شود، فرد به سنگ شکنی نیاز پیدا می کند. سنگ شکنی به روش های مختلف انجام می شود که با توجه به علائم بالینی بیمار، اندازه سنگ، محل سنگ، فاصله سنگ تا پوست، تعداد سنگ ها، میزان انسداد و میزان تجهیز بودن آن مرکز درمانی، نوع مناسب سنگ شکنی توسط پزشک انتخاب میشود که در ادامه انواع آن توضیح داده خواهد شد (درمان و انجام جراحی در افراد بیمار، بی خطر است و در عمده موارد با موفقیت انجام می و جای نگرانی ندارد)‌. معمولا جنس سنگ در انتخاب نوع سنگ شکنی تاثیری ندارد.

قبل از بررسی انواع مختلف سنگ شکنی لازم به ذکر است که در مقالات مختلف و متعدد به تاثیر مثبت داروهای تامسولوسین (آلفا آدرنرژیک بلاکر) و نیفیدیپین و دفلازاکورت در دفع سنگ، کاهش درد و استفاده از داروهای ضد درد، کاهش بستری و کاهش روزهای از دست رفته زندگی فرد اشاره شده است (این دارو، عوارض جانبی زیادی هم ندارد).

• سنگ شکنی درون اندامی یا TUL

در این روش یوتروسکوپ از طریق مجرای ادراری به مثانه وارد می شود و سپس سنگ موجود در حالب را توسط لیزر یا پنوماتیک می شکند و خرده های سنگ توسط یک بسکت خارج می شود (اگر دهانه حالب تنگ باشد، نیاز است که آن را توسط بالون دیلاتاتور متسع کنند اما در بیشتر مواقع نیازی به دیلاتاسیون نیست). این روش نیاز به بیهوشی دارد و بیمار باید حداقل ۱ روز در بیمارستان بستری شود ولی تمامی سنگ ها در طی یک جلسه به طور کامل شکسته می شوند. این روش بسیار کم خطر است و برای بیماران پیشنهاد می شود. همان طور که گفته شد سنگ های حالب بیشتر در قسمت انتهایی آن دیده می شوند که سنگ شکنی درون اندامی بیشتر برای این افراد انجام می شود. لازم به ذکر است که این روش هزینه ی کمتری نسبت به روش سنگ شکنی برون اندامی دارد. بعد از حدودا ۱ ماه، لازم است که بیمار سونوگرافی انجام دهد تا از نبود سنگ اطمینان کامل را کسب کنیم (بین ۷۵ تا ۹۵ مواقع سنگی دیده نمی شود).

• سنگ شکنی برون اندامی یا ESWL

سنگ در این روش از خارج اندام توسط امواج شکسته می شود. این روش نیاز به بیهوشی ندارد اما ممکن است فقط در طی ۱ جلسه تمامی سنگ ها شکسته نشوند و نیاز به تکرار مجدد آن باشد. بیماران چاق و کسانی که مستعد خون ریزی هستند، بهتر است از این روش استفاده نکنند. این روش به شکل انتخابی در اطفال انجام می شود و زیاد رایج نیست و توصیه نمی شود. همچنین اگر فاصله سنگ تا پوست بدن بیمار هم زیاد باشد، از این روش استفاده نمی شود.

• لاپاراسکوپی

به دو روش رترو پریتونئال و پریتونئال انجام می شود .

• سنگ شکنی از راه پوست یا PCNL

این روش زیاد استفاده نمی شود و بیشتر برای سنگ های بزرگی که در قسمت فوقانی حالب، انسداد ایجاد کرده اند کاربرد دارد (معمولا سنگ های بزرگتر از ۲ سانتی متر). در این روش نیز از بیهوشی استفاده می شود. بعد از عمل معمولا دوباره تا مدت زیادی در این افراد سنگ دیده نمی شود و تقریبا کمتر از ۱۰ درصد افراد دوباره به انجام این عمل نیاز پیدا می کنند.

• جراحی باز

این روش نیز خیلی کم استفاده می شود. به طور کلی در گذشته از آن بیشتر استفاده می شد اما امروزه با پیشرفت روش‌ های درمان، پزشکان کمتر از این روش استفاده می کنند.

در طی دو دهه اخیر برای سنگ شکنی بیشتر از روش های سنگ شکنی درون اندامی یا TUL و سنگ شکنی برون اندامی یا ESWL استفاده می شود ولی خب این روش ها به نسبت گران تر هستند. برای درمان سنگ حلب با متخصصین ما در سایت دکتر مجتبی عاملی فوق تخصص اندویورلوژی تماس حاصل فرمایید.

پیشگیری از سنگ حالب

به اندازه کافی مایعات بنوشید (تقریبا روزانه ۳ لیتر)

سبک زندگی خود را تغییر دهد.
غذاهای با اگزالات بالا را زیاد مصرف نکنید (مثل شکلات و چای).
میزان کلسیم و سدیم مصرفی خود را متعادل کنید.

به اندازه کافی از پروتئین حیوانی استفاده کنید.
مکمل های غذایی را با مشورت با پزشک معالج خود مصرف کنید (مثلا ویتامین C).