علاوه بر ایجاد زگیل تناسلی و دیگر مشکلات در ناحیه تناسلی، باعث ایجاد زگیل دهانی هم می شود. در صورتی که فرد سالم با فرد مبتلا به HPV، رابطه جنسی دهانی برقرار کند و تماس پوستی ایجاد شود، زگیل دهانی به او هم منتقل می شود. در موارد نادر ممکن است زگیل دهانی فرد باعث ابتلای او به سرطان اوروفارنکس شود. در ادامه ریسک فاکتور ها، علائم، نحوه تشخیص و درمان زگیل دهانی را به طور کامل بررسی خواهیم کرد.
در این مقاله از دکتر اورولوژی به این سوالات پاسخ خواهیم داد:
• زگیل دهانی چیست؟
• علائم ابتلا به زگیل دهانی چیست؟
• علت ابتلا به زگیل دهانی چیست؟
• ریسک فاکتورهای ابتلا به زگیل دهانی چه هستند؟
• زگیل دهانی چگونه تشخیص داده می شود؟
• درمان زگیل دهانی چگونه است؟
• چگونه می توان از ابتلا به آن پیشگیری کرد؟
زگیل دهانی چیست؟
شایع ترین عفونت منتقله جنسی (STI)، ویروس پاپیلومای انسانی یا همان HPV است که در افراد فعال از نظر جنسی مشاهده می شود. یکی از زیرگروه های ویروس HPV، HPV دهانی است که باعث ایجاد زگیل دهانی می شود. در اکثر مواقع سیستم ایمنی بدن قبل از بروز علائم و ایجاد عفونت، این ویروس را به طور کامل از بین می برد. این ویروس بیش از ۱۰۰ نوع مختلف دارد که بیش از ۴۰ نوع آن می تواند ناحیه تناسلی و گلو را درگیر خود بکند.
این ویروس از طریق تماس پوستی منتقل می شود. برقراری رابطه جنسی طریقه اصلی انتقال این ویروس است. همچنین برقراری رابطه دهانی نیز باعث انتقال آن خواهد شد که به عنوان HPV دهانی یا زگیل دهانی شناخته می شود. این ضایعات به وجود آمده، بی ضرر هستند و غالبا شبیه زگیل های معمولی هستند اما پزشکان آن ها را با سرطان دهان و گلو مرتبط می دانند.
ویروس HPV پروتئین هایی می سازد که این پروتئین ها با ژن هایی که سرعت رشد سلول های پوشاننده دهان و گلو را کنترل می کنند، تداخل دارد. به دنبال این تداخل، مدیریت ژن ها بر روی رشد سلولی متوقف می شود و سلول ها به طور غیرقابل کنترلی رشد می کنند و تشکیل تومور می دهند و فرد مبتلا به سرطان اوروفارنکس خواهد شد.
علائم ابتلا به زگیل دهانی چیست؟
گونه های مختلف HPV وجود دارد که می توانند باعث بیماری شوند و علائم حاصل از آن ها ممکن است کمی با یکدیگر متفاوت باشد. زگیل های دهانی به شکل های مختلفی دیده می شوند. کوچک و سفت هستند. همچنین ممکن است صاف یا کمی برآمده باشند. سرعت رشد آن ها پایین است و بدون درد هستند. به رنگ های سفید، قرمز، صورتی و یا به رنگ پوست همان محل دیده می شوند. به شکل تکی یا چندتایی یافت می شوند. زگیل های دهانی عموما بر روی زبان و کام نرم، همچنین سقف دهان و لب ها رشد می کنند.
زگیل دهانی غالبا هیچ علامتی ندارد. در بیشتر اوقات، فرد مبتلا متوجه درگیری خود نمی شود و اقدامی در جهت درمان و جلوگیری از گسترش بیماری انجام نمی دهد. به طور کلی احتمال اینکه دهان و یا گلو آلوده به ویروس HPV شوند، کم است.
گاهی اوقات HPV می تواند باعث ابتلای فرد به سرطان دهان و حلق (سرطان اوروفارنکس) شود که احتمال ایجاد آن بسیار کم است. در سرطان اوروفارنکس، سلول های سرطانی در نواحی مختلف گلو، حلق، زبان و لوزه ها رشد می کنند که ممکن است یکی از علل ایجاد آن ها، ابتلای فرد به ویروس HPV دهانی باشد. سرطان اوروفارنکس با علائمی همچون تغییر رنگ بافت نرم دهان به رنگ های قرمز و سیاه و سفید، مشکلات در بلع و احساس چسبیدن مواد غذایی به همدیگر، درد در هنگام جویدن غذا، سرفه خونی، گوش دردهای دائمی، بی حسی و گزگز لب ها و زبان، کاهش وزن شدید، بزرگ شدن غدد لنفاوی، لوزه های متورم بدون درد، گلودردهای مداوم، رشد توده در قسمت گردن و دهان و یا گرفتگی صدا همراه است. در صورتی که فرد بداند HPV دارد و یا احتمال بدهد دچار HPV شده باشد و علائم ذکرشده را داشته باشد، حتما باید به پزشک مراجعه کند. همچنین اگر برای ۲ هفته علائم فوق را داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کند.
علت ابتلا به زگیل دهانی چیست؟
این ویروس از طریق برقراری رابطه جنسی دهانی و یا تماس دهان به دهان به فرد سالم منتقل می شود. در این هنگام ممکن است فرد سالم یک بریدگی کوچک یا زخم باز در دهان یا گلوی خود داشته باشد که همین بریدگی یا زخم به عنوان راه ورود ویروس به بدن محسوب می شود. در برخی موارد ممکن است زگیل دهانی از طریق ظروف و یا وسایل پزشکی آلوده به ویروس HPV به فرد سالم منتقل شود.
در طی سه دهه اخیر میزان ابتلا به HPV افزایش یافته است. این ویروس در مردان شایع تر است. در حدود ۶۶ درصد افراد مبتلا به سرطان اوروفارنکس، ردپای ویروس HPV دیده می شود. رایج ترین عامل ایجاد زگیل دهانی، HPV-16 است که به عنوان یک گونه ی پرخطر شناخته می شود. تقریبا یک درصد افراد مبتلا به HPV-16 دچار سرطان اوروفارنکس می شوند.
ریسک فاکتورهای ابتلا به زگیل دهانی چه هستند؟
محققان در تلاش اند تا لیست کاملی از تمامی عوامل اثرگذار بر ابتلا به زگیل دهانی و HPV را بیابند. برخی از این عوامل که تاکنون شناخته شده اند را بررسی خواهیم کرد.
برقراری رابطه جنسی دهانی یکی از ریسک فاکتورهای آن محسوب می شود. افرادی که تنباکو و سایر محصولات مشابه آن را مصرف می کنند بیشتر در معرض ابتلا به زگیل دهانی می باشند (سلول های ناحیه گلو بیشتر از سایر قسمت ها نسبت به استعمال دخانیات حساس اند. این سلول ها در پاسخ به آسیب، به تقسیم بیش از حد می پردازند و نسخه های بیشتری از DNA خود نسبت به شرایط معمولی می سازند. هر چقدر این سلول ها بیشتر تقسیم شوند، احتمال بروز اشتباه در کپی کردن DNA ها بیشتر است و همین مورد احتمال سرطانی شدن را بالا می برد).
داشتن چندین شریک جنسی نیز احتمال ابتلا به زگیل دهانی را افزایش می دهد. سیگار کشیدن هم یکی دیگر از ریسک فاکتورهای ابتلا به زگیل دهانی و سرطان های ناحیه دهان محسوب می شود (زیرا سیگار کشیدن و استنشاق دود داغ فرد را در معرض خطر ایجاد بریدگی و پارگی در دهان قرار می دهد).
مصرف الکل نیز احتمال ابتلا به عفونت HPV را افزایش می دهد. لازم به ذکر است مصرف سیگار و الکل در یک فرد، او را در معرض خطرات بالایی قرار می دهد. همچنین استفاده از لیوان و ظرف مشترک با فرد مبتلا هم باعث ابتلا به زگیل دهانی خواهد شد.
سن نیز یکی از ریسک فاکتورها می باشد. احتمال ابتلا به سرطان اوروفارنکس در افراد با سن بالاتر، بیشتر است. جنسیت فرد نیز یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار است. احتمال ابتلا به این عفونت در مردان بیشتر از زنان است.
زگیل دهانی چگونه تشخیص داده می شود؟
می توان گفت هیچ تست آسانی برای تشخیص HPV و زگیل دهانی وجود ندارد. موثرترین آزمایش برای تشخیص HPV، آزمایش واکنش زنجیره ای پلیمراز یا PCR است. در این آزمایش، قطعه ای از DNA را از سلول های داخل مخاط بیمار جداسازی می کنند. سپس کپی های متعددی از آن را به دست می آورند. حال با بررسی قطعات کپی شده ی DNA، به دنبال DNA غیرطبیعی یا DNA ویروس می گردند.
همچنین ممکن است دندانپزشک فرد در حین معاینه ی او و یا پزشک بیمار در حین غربالگری او متوجه وجود برخی ضایعات در دهان فرد بیمار بشود.
از فردی که دارای برخی ضایعات در دهان خود است، بیوپسی گرفته می شود تا سرطانی بودن یا نبودن آن مشخص شود. همچنین بیوپسی گرفته شده برای ابتلا به عفونت HPV هم بررسی می شود. در صورتی که ویروس HPV در نمونه مشاهده شود، احتمال پاسخ به درمان در نمونه ی سرطانی بیشتر است.
درمان زگیل دهانی چگونه است؟
اگر فرد مبتلا به ویروس HPV دارای سیستم ایمنی قوی باشد، قبل از این که علامتی در فرد بروز کند، این ویروس از بین می رود (حدود یک تا دو سال زمان می برد تا یک سیستم ایمنی سالم آن را از بین ببرد اما در افراد دچار نقص ایمنی، این عفونت ادامه دار می شود).
استفاده از درمان موضعی برای از بین بردن زگیل ها ممکن است کمی دشوار باشد زیرا دسترسی به آن ها همیشه راحت نیست و همچنین آزمایشات گوناگون نشان داده اند که زگیل ها با درمان موضعی بهبود نمی یابند.
پزشکان از روش های زیر برای درمان زگیل دهانی کمک می گیرند:
۱. عمل جراحی برای برداشتن این زگیل ها
۲. کرایوتراپی یا فریز کردن زگیل ها (در این روش درمانی، پزشک زگیل ها را توسط نیتروژن مایع که بسیار سرد است، هدف قرار می دهد. این کار موجب یخ زدن زگیل ها می شود. این یک روش بسیار مناسب برای درمان زگیل های دهانی محسوب می شود و اثربخشی بالایی دارد. پزشک می تواند از بی حس کننده های موضعی برای انجام کرایوتراپی استفاده کند. این روش زمان بر نیست. در صورتی که زگیل بزرگ باشد ممکن است نیاز به بیش از یک جلسه کرایوتراپی باشد)
۳. تزریق اینترفرون آلفا 2b (این دارو یک پروتئین مصنوعی است. در بدن اینترفرون های طبیعی ساخته می شوند که در مبارزه سیستم ایمنی بدن با عفونت های ویروسی و سرطان های خاص نقش دارند. عملکرد این دارو نیز مشابه اینترفرون های طبیعی بدن است. اگر بیمار دچار بیماری های قلبی و ریوی، بیماری اتوایمیون، بیماری های خونی و مغز استخوان، افسردگی و سایر اختلالات روانی، بیماری های کبدی و کلیوی، دیابت و بیماری های تیروئید است، بهتر است قبل از تجویز این دارو، پزشک خود را مطلع کند. همچنین در صورت بارداری و شیردهی هم باید به پزشک خود اطلاع بدهد. استفاده از این دارو به صورت تزریق در عضله، زیر پوست و یا وریدی است. این دارو باید به شکل منظم با دوز دقیق مصرف شود).
درمان سرطان اوروفارنکس نیز با روش های گوناگونی مانند جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی، ایمونوتراپی (درمان دارویی هدفمند) و یا ترکیبی از این ها صورت می گیرد. روش درمانی و پروگنوز سرطان اوروفارنکس به شرایط مختلفی از قبیل محل درگیری، stage آن و ارتباط یا عدم ارتباط با HPV بستگی دارد. سرطان های دهان و حلقی که به علت ویروس HPV ایجاد شده اند، پاسخ بهتری به درمان می دهند و احتمال عود دوباره آن ها کمتر است.
هدف اصلی در درمان سرطان اوروفارنکس، حذف سلول های سرطانی بدون محدودیت در صحبت کردن و بلع تا حد ممکن است.
از جراحی برای برداشتن توده های کوچک بدون قابلیت متاستاز استفاده می شود.
اگر بیمار تومور بزرگی داشته باشد که با جراحی حذف نمی شود، از روش ترکیبی پرتو درمانی و شیمی درمانی استفاده می شود. همچنین این درمان ترکیبی برای درمان سرطانی اوروفارنکسی که به سایر نواحی متاستاز داده است هم استفاده می شود.
بعد از تشخیص زگیل دهانی و شروع درمان، نیاز است که بیمار هر ۸ تا ۱۲ ماه یک آزمایش انجام دهد تا زمانی که بهبود یابد و در آزمایشات او اثری از ویروس نباشد.
چگونه می توان از ابتلا به آن پیشگیری کرد؟
ساده ترین راه پیشگیری از زگیل دهانی، تغییر سبک زندگی است. در این جا به چند نکته مراقبتی مهم اشاره خواهیم کرد.
برقراری رابطه جنسی ایمن برای جلوگیری از انتقال بیماری های جنسی
تک پارتنر بودن
تزریق واکسن برای جلوگیری از ابتلا به HPV (برای سنین ۹ تا ۱۴ سال، دو دوز به فاصله ۶ تا ۱۲ ماه تزریق می شود و برای افراد بالاتر از ۱۵ سال، سه دوز در طول ۶ ماه تزریق می شود. اثرگذاری اصلی واکسیناسیون پس از تزریق همه ی دوزهای آن است. این واکسن از افراد در برابر بیماری های حاصل از HPV محافظت می کند).
همچنین افرادی که از نظر جنسی فعال هستند باید به طور منظم از نظر ابتلا به بیماری های مقاربتی غربالگری شوند.
