مترونیدازول و کاربرد آن چیست؟

مترونیدازول دارویی برای درمان عفونت های باکتریایی و انگلی است که در اشکال مختلف یافت می شود. این دارو عوارض و تداخلات خاصی دارد که به آن ها اشاره شده است.
در این مقاله از دکتر اورولوژی به سوالاتی درباره ی مترونیدازول پاسخ خواهیم داد:
• کاربرد مترونیدازول چیست؟
• مکانیسم عمل مترونیدازول چگونه است؟
• عوارض جانبی مترونیدازول چیست؟
• برای مصرف مترونیدازول به چه نکاتی باید توجه کرد؟
• تداخلات دارویی مترونیدازول به چه صورت است؟

کاربرد مترونیدازول چیست؟

مترونیدازول دارویی ضد میکروبی از خانواده نیتروایمیدازول ها است که با نام های Flagyl (با انتشار فوری که بلافاصله در بدن آزاد می شود)، Flagyl ER (که پیوسته رهش است و در بدن به آرامی آزاد می شود) و Likmez شناخته می شود. این دارو در اشکال مختلف قرص و کپسول خوراکی، سوسپانسیون خوراکی، ژل موضعی، ژل و شیاف واژینال و محلول تزریقی دیده می شود. دوز و شکل دارویی انتخابی بسته به سن فرد، وضعیت درمان، شدت بیماری، سایر بیماری های زمینه ای و واکنش بدن فرد نسبت به اولین دوز مصرفی انتخاب می شود.
مترونیدازول برای درمان برخی عفونت های ناشی از باکتری های بی هوازی و انگل ها استفاده می شود. این عفونت ها شامل عفونت های شکمی مانند پریتونیت و آبسه شکمی، عفونت های پوستی، عفونت های دستگاه تناسلی زنان مانند واژینوز باکتریایی و اندومتریت، برخی عفونت های مقاربتی مانند تریکومونیازیس، عفونت استخوان و مفاصل، عفونت های خونی یا سپتی سمی، عفونت بافت های مغزی و نخاع یا مننژیت، عفونت های گوارشی مانند آمیبیازیس روده ای و هلیکوباکتر پیلوری، عفونت های ریوی مانند پنومونی و آمپیم، عفونت های قلب و دریچه های آن یا برای مثال اندوکاردیت و همچنین پیشگیری از عفونت بعد از انجام عمل جراحی (مثل عمل جراحی روده بزرگ) هستند.
ممکن است مصرف مترونیدازول در برخی از عفونت های ذکرشده موثر نباشد. اثرگذاری آن به نوع میکروبی که باعث عفونت شده است، بستگی دارد. برخی مواقع ممکن است باکتری ها نسبت به داروی مترونیدازول مقاوم باشند، در نتیجه مترونیدازول عملکرد مورد نظر ما را نخواهد گذاشت و اثرگذاری آن کم می شود.
همچنین مترونیدازول می تواند در شرایط دیگری غیر از موارد ذکرشده هم استفاده شود که این موضوع به نظر پزشک شما بستگی دارد.
قرص مترونیدازول به شکل خوراکی مصرف می شود و از طریق دستگاه گوارش جذب شده و برای عفونت های سیستمیک به کار می رود. این شکل از دارو برای عفونت های باکتریایی و انگلی مورد استفاده قرار می گیرد. قرص مترونیدازول با انتشار فوری را می توانید با یا بدون غذا مصرف کنید. البته که مصرف آن با غذا می تواند باعث کاهش ناراحتی معده شود. اما قرص مترونیدازول پیوسته رهش را اصلا نباید با غذا مصرف کنید (آن را یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد مصرف غذا استفاده کنید).
پماد مترونیدازول به شکل موضعی مصرف شده و برای درمان عفونت های پوستی استفاده می شود. یکی از کاربردهای آن استفاده در شقاق حاد مقعدی می باشد. ژل مترونیدازول نیز در درمان عفونت قارچی واژن کاربرد دارد.
شربت مترونیدازول نیز همانند قرص آن، در درمان عفونت های باکتریایی و انگلی نقش دارد.
در صورتی که یک دوز مصرف مترونیدازول را فراموش کرده اید، به محض این که به خاطرتان آمد آن را مصرف کنید. اگر زمان مصرف دوز بعدی فرا رسیده بود، دوز فراموش شده را رها کنید و دوز بعدی را ۲ برابر مصرف نکنید.
توجه داشته باشد که حتما دوره ی درمان خود را کامل کنید. حتی در صورتی که احساس بهبودی می کنید، دوره درمان را از نیمه رها نکنید و آن را تا پایان ادامه دهید.

مکانیسم عمل مترونیدازول چگونه است؟

مترونیدازول وارد ارگانیسمی که بدن را آلوده کرده است، می شود و در تعامل با DNA آن قرار می گیرد. سنتز پروتئین را مهار می کند، باعث از بین رفتن ساختار مارپیچی DNA می شود و آن را می شکند. همه این اتفاقات باعث مرگ سلولی می شود و ارگانیسم از بین می رود.
مکانیسم عمل مترونیدازول در طی ۴ مرحله خلاصه می شود. در ابتدا پاتوژن وارد بدن فرد می شود. سپس مترونیدازول باعث تغییر ساختار شیمیایی پروتئین های حمل و نقل داخل سلولی می شود و تولید رادیکال های آزاد سیتوتوکسیک را تحریک می کند. در مرحله ی سوم این رادیکال های آزاد در تعامل با DNA میزبان قرار می گیرند، ثبات آن را از بین می برند و آن را می شکنند‌‌. در مرحله ی آخر هم این محصولات سیتوتوکسیک تجزیه می شوند.

عوارض جانبی مترونیدازول چیست؟

شایع ترین عوارض جانبی مترونیدازول عبارتند از: حالت تهوع و استفراغ، اسهال، سردرد، از دست دادن اشتها، درد معده و سوزش سر دل، یبوست و احساس طعم فلز در دهان. این عوارض اگر خفیف باشند در طول چند روز یا چند هفته از بین می روند اما اگر بیشتر طول کشید و یا شدیدتر بود، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
ممکن است مترونیدازول باعث برخی عوارضی شود که علیرغم این که شایع نیستند ولی بسیار جدی هستند. در این جا به بررسی این عوارض پرداخته ایم.
واکنش های آلرژیک شدید: مترونیدازول ممکن است باعث واکنش آلرژیک شدیدی به نام DRESS شود که مخفف Drug Reaction with Eosinophilia and Systemic Symptoms است که به آن حساسیت چند عضوی هم گفته می شود زیرا می تواند قلب، کلیه ها و کبد را درگیر کند. این واکنش آلرژیک شامل مشکلات تنفسی و خس خس سینه، تب و احساس بیماری، حالت تهوع و استفراغ، سرگیجه، غش کردن، تورم غدد لنفاوی، تورم صورت، لب ها، دهان، زبان و گلو، بروز مشکل در بلع، گرفتگی گلو، ایجاد بثورات پوستی و خارش آن ها، کهیر، درد مفاصل، تیره شدن ادرار و بروز یرقان است. در صورتی که فرد دچار واکنش آلرژیک شدید شود باید سریعا مصرف دارو را قطع کند.
واکنش های پوستی شدید: مترونیدازول می تواند باعث واکنش پوستی شدیدی به نام سندروم استیون جانسون (SJS)، نکرولیز اپیدرمی سمی (TEN) و پوسچولوز جنرالیزه اگزانتماتوز حاد (AGEP) می شود که این ها در صورت عدم درمان می توانند باعث مرگ فرد شوند. در واکنش های پوستی شدید، پوست قرمز یا بنفش می شود، دردناک است، کنده می شود و شبیه حالت سوخته به نظر می رسد. این بثورات بر روی پوست، دهان، بینی و اندام تناسلی دیده می شود. چشم ها نیز قرمز، دردناک و اشک آلود می شوند. اگر هر یک از علائم واکنش پوستی را پس از مصرف مترونیدازول مشاهده کردید، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
سندروم استیون جانسون یک مشکل نادر اما بسیار جدی است که غالبا در پاسخ به دارویی که فرد مصرف کرده است ایجاد می شود. در سندروم استیون جانسون، فرد تاول می زند که حتی بلعیدن را هم برایش سخت می کند و پوست بدن در اثر این تاول ها کنده می شود. بر روی غشاهای مخاطی نیز اثر می گذارد.
تفاوت سندروم استیون جانسون و نکرولیز اپیدرمی سمی در این است که سندرم استیون جانسون کمتر از ۱۰ درصد پوست را درگیر می کند اما نکرولیز اپیدرمی سمی بیشتر از ۳۰ درصد پوست را درگیر می کند.
مشکلات عصبی: اعصاب، احساسات گوناگون را به مغز منتقل می کنند. آسیب به اعصاب، نوروپاتی محیطی نام دارد که ممکن است در فردی که داروی مترونیدازول را مصرف می کند دیده شود. نوروپاتی محیطی با علائمی همچون درد و سوزش، احساس سوزن سوزن شدن، بی حسی و ضعف در بازوها، دست ها و پاها، تاری و کاهش دید و درد در چشم همراه است. در صورت بروز علائم فوق، بیمار باید سریعا مصرف آن را قطع کند و به پزشک خود مراجعه کند.
مشکلات مغزی و نخاعی: مترونیدازول می تواند باعث بروز مننژیت و انسفالوپاتی شود و با علائمی از قبیل تب، سرگیجه، مشکل در تعادل، سخن گفتن غیر واضح، گیجی، مشکلات حافظه، اختلال در تمرکز کردن، سردرد شدید و گرفتگی عضلات گردن است.
مننژیت یک عفونت نادر است که پرده ی مننژ را درگیر می کند. مننژ همان پرده ی پوشاننده ی مغز و نخاع است.
مننژیت و انسفالوپاتی دو وضعیت مشابه یکدیگر هستند. فرق آن ها در این است که مننژیت، پرده ی پوشاننده مغز و نخاع را درگیر می کند اما انسفالوپاتی، بافت خود مغز را درگیر می کند.
تشنج: برخی از افرادی که مترونیدازول مصرف کرده اند ممکن است دچار عارضه ی تشنج شوند. تشنج انواع گوناگونی دارد که گاهی اوقات تشخیص آن ها آسان نیست. لرزش عضلات و انجام حرکات کنترل نشده، اسپاسم عضلانی، سفت شدن دست ها و پاها، اضطراب، احساس سبکی سر، عصبانی بودن، گیجی، احساس ترس و از دست دادن هوشیاری از علائمی هستند که ممکن است در تشنج دیده شوند.
پانکراتیت: مصرف مترونیدازول ممکن است باعث التهاب لوزالمعده شود که پانکراتیت نامیده می شود. علائم آن استفراغ و درد شدید قسمت بالایی شکم است که به پشت تیر می کشد. در صورت بروز این عارضه باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کرد.
برفک دهان و عفونت قارچی واژن: این عفونت ها ممکن است در طی مصرف مترونیدازول و یا پس از دوره درمان رخ بدهد. این عفونت های قارچی با علائمی همچون لکه های سفید و قرمز در دهان و گلو، ترک خوردن گوشه های دهان، از دست دادن حس چشایی، ترشحات واژن و خارش آن همراه هستند. مترونیدازول تاثیری در درمان قارچ ها ندارد بنابراین گاهی اوقات لازم است در کنار آن از داروهای ضد قارچ هم استفاده شود. در اغلب اوقات عوارض جانبی در مردان و زنان یکسان است. می توان گفت تنها تفاوت آن در این است که احتمال بروز عفونت های قارچی را در زنان افزایش می دهد.
تغییرات ریتم قلبی: این مشکل نادری است اما گاهی اوقات دیده می شود که مترونیدازول باعث طولانی شدن QT و تورساد د پوینت (torsade de pointes) می شود. برخی شرایط از قبیل سن بالا، سابقه خانوادگی، سطح پتاسیم و منیزیم پایین و مصرف داروهای تاثیرگذار بر ریتم قلبی می توانند احتمال بروز این مشکل را افزایش دهند.

برای مصرف مترونیدازول به چه نکاتی باید توجه کرد؟

سندروم کوکاین یک اختلال ژنتیکی نادر است که رشد و تکامل فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. این افراد نباید داروی مترونیدازول مصرف کنند.
مصرف داروی مترونیدازول به همراه غذاها و یا نوشیدنی های حاوی الکل نیز باعث بروز عوارض جانبی جدی خواهد شد. حداقل ۳ روز قبل از شروع مترونیدازول باید مصرف نوشیدنی های الکلی را قطع کرده باشید. بعد از پایان دوره ی درمانی با مترونیدازول هم تا ۳ روز نباید الکل مصرف کنید. تداخل الکل با مترونیدازول باعث حالت تهوع، استفراغ، سردرد، کرامپ شکمی و گرگرفتگی بیمار می شود.
اگر فرد دیگری در شرایط کاملا مشابه شما قرار دارد، داروی خود را با او به اشتراک نگذارید زیرا ممکن است باعث عوارض جدی در او شود.
دارو را دور از دسترس اطفال نگهداری کنید. توجه داشته باشید که مترونیدازول را باید در دمای کمتر از ۳۰ درجه و دور از نور نگهداری کنید. محیط نگهداری مرطوب نباشد.
قبل از مصرف مترونیدازولی که به شکل مایع است، آن را به خوبی تکان دهید. از یک وسیله ی اندازه گیری دقیق برای اندازه گیری داروی مصرفی خود استفاده کنید. قاشق غذاخوری ابزار مناسبی برای اندازه گیری دوز دقیق داروی مصرفی نمی باشد. برای این کار می توانید یک وسیله ی اندازه گیری مناسب از داروخانه دریافت کنید.
مصرف داروی مترونیدازول در افراد ۶۵ سال به بالا ممکن است با خطرات بیشتری همراه باشد. در افراد مسن، کبد و کلیه ها مانند افراد جوان کار نمی کنند. همین موضوع باعث می شود دارو به کندی تجزیه شود و مقدار بیشتری از دارو برای مدت طولانی تری در بدن باقی بماند که احتمال بروز عوارض جانبی را افزایش می دهد. در نتیجه پزشک می تواند مترونیدازول را با دوز کمتری تجویز کند.
قبل از تجویز دارو، شرح حال کاملی از قبیل داروهای دیگری که مصرف می کنید، ویتامین ها، مواد معدنی و مکمل هایی که استفاده می کنید به پزشک خود بدهید تا با توجه به آن ها به نتیجه برسد که مترونیدازول برای شما مفید است یا خیر. درباره ی وضعیت سلامتی خود و ابتلا به هر گونه بیماری زمینه ای کبدی، کلیوی، خونی (مانند دیسکرازی خونی) و مشکلات سیستم عصبی به پزشک خود اطلاعات کافی و لازم را بدهید.
متابولیسم این دارو، کبدی است و دفع آن، کلیوی است پس اگر فرد بیماری زمینه ای کبدی و کلیوی داشته باشد، مترونیدازول دیرتر پردازش می شود و غلظت آن در بدن بیشتر از حد معمول می شود. پس این افراد باید این دارو را با دوز کمتری مصرف کنند.
افراد باردار حتما باید با پزشک خود درباره مصرف مترونیدازول مشورت کنند. تحقیقات انجام شده بر روی حیوانات نشان داده اند که این دارو برای جنین خطری ایجاد نمی کند اما اطلاعات کافی برای افراد باردار وجود ندارد. مترونیدازول در ۳ ماه اول بارداری تحت هیچ شرایطی نباید استفاده شود. در ۳ ماه دوم و سوم این دارو فقط در صورتی مصرف می شود که دلایل کافی برای توجیه خطرات احتمالی آن وجود داشته باشد.
این دارو از طریق شیر می تواند وارد بدن کودک هم بشود و عوارض جانبی در کودک دیده شود. پس با مشورت پزشک بهتر است در دوران شیردهی مصرف آن را قطع کنید اما گاهی اوقات لازم که مادر مترونیدازول را مصرف کند که بهتر است تحت نظر پزشک باشد.

تداخلات دارویی مترونیدازول به چه صورت است؟

هیچ تداخل خاصی بین مصرف مترونیدازول با غذاها و نوشیدنی های غیرالکلی دیده نشده است.
در صورت مصرف دی سولفیرام در طی ۲ هفته قبل (برای درمان اختلال مصرف الکل)، داروهای رقیق کننده خون که برای پیشگیری از ایجاد لخته هستند، لیتیم (مورد استفاده در برخی از بیماری های روانی)، بوسولفان یا ۵-فلوئورواوراسیل (در درمان برخی سرطان ها)، سایمتیدین (برای سوزش سر دل)، داروهای مورد استفاده در درمان تشنج (از قبیل کاربامازپین، فنی توئین و فنوباربیتال)، داروهایی که باعث طولانی شدن QT می شوند، آمیلودارون یا کینیدین، تاکرولیموس یا سیکلوسپورین، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و بسیاری از داروهای دیگر می توانند سطح مترونیدازول را تغییر دهند. پس اگر این ها را مصرف می کنید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید تا مترونیدازول با آن ها تداخلی ایجاد نکند زیرا در این صورت از عملکرد خوب مترونیدازول جلوگیری می شود.
مصرف همزمان دی سولفیرام با مترونیدازول باعث واکنش های سایکوتیک خواهد شد و با علائمی از قبیل گیجی و توهم های گوناگون همراه می شود.
گاهی اوقات ممکن است استفاده همزمان از دو دارو باعث افزایش غلظت یکی از آن ها یا هر دوی آن ها شود که برای بدن مضر است مثلا مصرف همزمان مترونیدازول و لیتیم باعث افزایش غلظت لیتیم خواهد شد که پزشک باید آن را کنترل کند.
مصرف وارفارین با مترونیدازول باعث افزایش خطر خونریزی می شود.
مصرف همزمان مترونیدازول و سایمتیدین باعث افزایش غلظت مترونیدازول خواهد شد.
استفاده از مترونیدازول و داروهای ضد صرع مانند فنی توئین و یا فنوباربیتال به صورت همزمان نیز باعث کاهش غلظت مترونیدازول می شود در نتیجه عفونت شما درمان نمی شود.