علت تشکیل سنگ کلیه

سنگ کلیه در جامعه ما یکی از بیماری های شایع اورولوژی می باشد، دلیل آن شاید گرم و خشک بودن مناطق کشور ماست. گاها کیفیت پایین آب آشامیدنی منجر به کم مصرف کردن آب توسط افراد جامعه می گردد. این عوامل و همچنین کم تحرکی دست در دست هم داده و باعث شده سنگ کلیه یک بیماری نسبتا شایع اورولوژیک در جامعه ما شود. اما اصولا به لحاظ پاتوفیزیولوژی علت تشکیل سنگ کلیه اشباع بیش از حد مواد محلول در ادرار و در نتیجه کریستالیزه شدن این مواد و در نهایت جمع شدن و به هم پیوستن این کریستال ها ایجاد سنگ کلیه می کند.

این مواد شامل عنصرهای مختلف معدنی مثل کلسیم، اسید اگزالیک یا اگزالات، فسفر، آمونیوم، اسید اوریک، سدیم می باشد. همه این ها موادی هستند که در ادرار به شکل طبیعی با میزان کم دفع می شوند اما وقتی که غلظت آن ها بالا برود، یعنی فرد به میزان کافی مایعات ننوشد منجر به سوپرسچوریت شدن (رسیدن به غلظت بیش از حد نرمال) این مواد می شود و از مقدار خاص خود که بالاتر می روند به هم می پیوندندو منجر به تشکیل کریستال می شوند.

این کریستال ها شامل مثلا کریستال های اگزالات کلسیمی، اسید اوریکی، فسفری و … است که زیر میکروسکوپ های الکترونی شکل های مختص خود را دارند. تجمع کریستال ها باعث ایجاد سنگ ریزه می شود و وقتی روند کاهش مصرف مایعات و افزایش غلظت ادرار ادامه پیدا می کند این کریستال ها به هم متصل و سنگ کلیه با ابعاد مختلف ایجاد می شود.

جهت آشنایی با روش های دفع سنگ کلیه کلیک کنید.

اما چگونه می توان این علل را از بین برد؟

ساده ترین و واضح ترین آن مصرف زیاد مایعات می باشد که سالم ترین آن هم آب آشامیدنی است. پس آب آشامیدنی سالم به میزان بالا باید مصرف شود تا از سنگ سازی جلوگیری شود. وجود کریستال ها در ادرار امری طبیعی است. گاها بیماران با یک آزمایش مراجعه می کنند که کریستال اگزالات کلسیمی یا کریستال های دیگر در آن دیده شده است.

به جز کریستال های سیستئینی که یک عدد دیدن آن در ادرار به نفع سنگ سازی سیستئینی است و خطرناک است و باید فورا درمان شود. وجود بقیه انواع کریستال ها در ادرار لزوما به معنی سنگ سازی کلیه نیست چون باید این کریستال ها به هم بپیوندند و سنگ ریزه را تشکیل دهند، سنگ ریزه به تریج بزرگ و بزرگ تر شود تا سنگ تشکیل شود.

نخستین راهکار

اولین راهکار از بین بردن علت سنگ سازی کلیه مصرف زیاد مایعات می باشد.

دومین راهکار

دومین راهکار مصرف کمتر بعضی مواد غذایی است مثلا کریستال های فسفاتی یا اسید اوریکی به مصرف گوشت خصوصا گوشت های قرمز مرتبط می باشد. پس به کسانی که سنگ سازی کلیه دارند توصیه می کنیم که گوشت قرمز و مواد پروتئینی حیوانی کمتر استفاده کنند یا در صورت استفاده از این پروتئین ها تا مدتی مصرف آب زیادی (تا چند برابر حالت عادی) داشته باشند تا از کریستالیزه شدن و سنگ سازی جلوگیری شود.

از مواد دیگر که توصیه می شود مصرف نشود، در بیماران سنگ ساز عموما یکی از ترکیبات شایع اگزالات کلسیم است، ترکیبات حاوی اگزالات یا اسید اگزالیک است. این ترکیبات شامل چای پررنگ، فلفل، کاکائو، قهوه، اسفناج، ریواس و توت فرنگی می باشد که نباید مصرف شوند.

مصرف نمک

توصیه اکید در افراد سنگ ساز برای جلوگیری از سنگ سازی کلیه مصرف نمک است. نمک هم کریستالیزه شدن ادرار را تشدید می کند و باعث سنگ سازی می شود. بنابراین در افراد سنگ ساز مصرف نمک باید کم شود.

عوامل مهار تشکیل سنگ کلیه

در بحث جلوگیری از سنگ سازی با توجه به این علل یک سری عوامل مهاری در تشکیل سنگ وجود دارد. همان طور که گفته شد این کریستال ها با هم جمع شده و سنگ تشکیل می دهند عواملی در ادرار ترشح می شوند که جلوی سنگ سازی را می گیرند که یکی از این عوامل سیترات و منیزیم است.

سیترات

پس مصرف سیترات یا اسید سیتریک قابل توصیه می باشد. اسید سیتریک در آب مرکباتی همچون پرتقال، لیمو شیرین و لیموترش یافت می شود. مصرف آبلیمو و شربت آبلیمو به علت لینکه حاوی اسید سیتریک است توصیه می شود. در بیمارانی که سنگ سازی شدید دارند قرص های سیترات پتاسیم تجویز می شود. این قرص با ترشح در ادرار و دفع آن در ادرار مانع از سنگ سازی و بزرگ شدن سنگ های کلیه می شود. حتی مصرف سیترات در دوزهای بالا می تواند سنگ های اسیداوریکی را به طور کامل حل کند. مواردی بوده که بیمار سنگ شاخ گوزنی به قطر بالای 7-5 سانتی متر در داخل کلیه داشته و با مصرف سیترات طولانی مدت سنگ را حل کرده است.

سنگ های اسید اوریکی در نحیط اسیدی اشکیل می شوند و وقتی ادرار خاصیت قلیایی پیدا کند حل شده و از بین می روند به شرطی که جنس سنگ اسیداوریک خالص باشد. در سنگ های اگزالات کلسیمی هم وجود سیترات مانع از بزرگ تر شدن سنگ می شود تا مریض بتواند سنگ خود را دفع کند. پس در مجموع یک سری عوامل تشکیل دهنده سنگ وجود دارد و یک سری هم علل جلوگیری کننده و مهاری تشکیل سنک هست. و به بیماران توصیه می شود عوامل تشکیل حذف و عوامل مهاری افزوده شود. مثلا رقابت مکمل های منیزیم با کلسیم می تواند باعث عدم جذب کلسیم شده و در زمان کریستال سازی باعث جلوگیری و مهار کریستاله شدن ادرار شوند و جلوی سنگ سازی را بگیرند.

کلسیم

دیگر علت تشکیل سنگ کلیه، جذب بالای کلسیم است، در مناطق گرم و خشک که تابش آفتاب زیاد است، جذب ویتامین دی بالا می رود و منجر به افزایش جذب کلسیم از روده و بازجذب آن شده و در نتیجه ممکن است دفع کلسیم تا حدودی بالا برود. کلسیم وقتی در ادرار حالت فوق اشباع پیدا کند منجر به تشکیل سنگ می شود. نکته مهم و پایانی مصرف لبنیات است.

باید دقت شود که مصرف لبنیات با این دید که باعث افزایش کلسیم در ارار شود نباید منع شود این تصور قدیمی و اشتباه است. امروزه نظر دانشمندان در حیطه سنگ سازی کلیه این است که باید لبنیات در وعده های غذایی استفاده شود چون کلسیم موجود در لبنیات به اگزالات موجود در مواد غذایی در معده یا روده متصل می شود و اجازه نمی دهد اگزالات جذب بدن شود و از طریق کلیه بخواهد دفع شود و ایجاد سنگ کلیه کند.

بلکه باعث می شود اگزالات از مدفوع دفع شود در نتیجه جلوی سنگ سازی گرفته می شود. پس به افراد سنگ ساز مصرف لبنیات در وعده غذایی نه با شکم خالی توصیه می شود. راجع به مکمل های کلسیمی در افرادی که مسن هستند یا شکستگی داشته و پزشک معالج برای آن ها تجویز کرده است باید این نکته را مد نظر قرار دهند که مصرف کلسیم خصوصا نمک سیترات کلسیم نه تنها خطر ندارد بلکه از سنگ سازی هم جلوگیری می کند. فقط حتما باید با وعده های غذایی مصرف شود و به هیچ عنوان شب قبل از خواب مصرف نشود و با مصرف زیاد آب باشد